Piggy banks

‘De eerste spaarpot, een varkentje, kocht ik op een rommelmarkt. Dat het ook de aanzet zou zijn van een verzameling, wist ik toen natuurlijk niet. Ik vond het gewoon een leuk hebbedingetje: een oude spaarpot uit gietijzer. Het varkentje houdt een uithangbord vast waarop een kort gedicht staat: ‘The Wise Pig. Save a penny yesterday, Another save today, Tomorrow save another, To keep the wolf away.’ Maar zeker niet de geldwolf.

‘Terug thuis zocht ik op hoe oud de spaarpot ongeveer is en ik ontdekte de geschiedenis achter het gebruik van een varken als ‘spaar’-symbool. Zo werd vroeger een echt biggetje als een goede investering gezien: het biggetje at al het etensafval en als het vetgemest was, kwam het zelf op tafel. Rond 1900 vind je ze vaak afgebeeld op nieuwjaarskaarten, mensen wensten elkaar ‘een vet varken’ of veel voorspoed toe. De marsepeinen varkentjes verwijzen daar ook naar. Maar er is nog een andere verklaring waarom spaarpotten vaak die vorm hebben en ze in het Engels piggy banks worden genoemd. Vroeger bewaarden de mensen munten in potjes van klei. ‘Klei’ vertaal je in het Oudengels als ‘pygg’. Dat de potjes na verloop van tijd meer de vorm van een varken kregen, is waarschijnlijk omdat beide verklaringen zich vermengden.’

Sparen of spelen?

Al snel volgde een tweede spaarpot, eentje die de figuur van de Transvaalse president Paul Kruger afbeeldt. ‘Ook achter dit beeldje zit een hele geschiedenis. En het beeldje van de drie aapjes ‘horen, zien en zwijgen’ gaat terug naar een Japans volksgeloof. Zo vertelt iedere spaarpot een verhaal.’

‘De originele spaarpotten kwamen als kinderspeelgoed op de Amerikaanse markt rond 1900, ze moesten de kinderen aanzetten tot ‘sparen’. Het spelelement zit in de ‘verrassing’. Als je een munt in de gleuf van de hoed van Paul Kruger steekt, dan beweegt de man zijn pijp. Vaak gaat het om een ingebouwd veersysteem dat zich met de inworp van een munt ontspant. Eind jaren zestig kwamen er veel reproducties op de markt. De kans dat je een oorspronkelijke spaarpot treft, is miniem. Maar ook de replica’s zijn fel gegeerd, voor een zeldzame figuur wordt aardig wat geld neergeteld. Het verzamelen ervan heeft ook iets puur nostalgisch. Het zijn tastbare objecten uit een tijd waarin de dingen nog eenvoudig waren. Hoe mijn bank-app werkt, weet ik niet precies, maar het mechaniekje in zo’n spaarpot begrijp ik wel. Of mijn spaarpotten ook vol geld zitten? Tja, dat is een ander verhaal.’

Tekst: Karla Stoefs
Uit: uitgekamd oktober 2022